kalendarz pamięci polskich ofiar ukraińskiego ludobójstwa, 14 kwietnia

– 1940 roku:

W miejscowości Józefów, gmina Serokomla pow. Łuków policja ukraińska razem z gestapo zastrzeliła 189 Polaków, mieszkańców wsi: Bielany, Bronisławów, Hordzież, Józefów, Leonardów, Nowinki, Ruda, Serokomla, Wólka, Zakępie. Świadek Władysław Stachniak zeznaje: Usłyszałem głos Kalinowskiego, kierownika szkoły w Zakępiu „Hura – do ucieczki!”. Zrobił się zamęt i wielu mężczyzn rozproszyło się w różne strony (w: Jastrzębski…, s. 167, lubelskie). Wśród zabitych wymieniony jest Józef Kalinowski, lat 40 (jw., s. 166). Stachniakowi udało się uciec, chociaż został ranny. Nauczyciela, inicjatora ucieczki, dosięgły kule oprawców.

W miasteczku Zagórz pow. Sanok aresztowany został przez gestapo z donosu policji ukraińskiej proboszcz ks. Władysław Wójcik, który  zginął 20 października 1940 r. w obozie w Oświęcimiu. Na plebani zorganizowany został jeden z  punktów przerzutowych dla przechodzących przez „zieloną granicę” na Węgry (http://www. parafia-zagorz.pl/verbum/17verbum-preview-pages.pdf). 

– 1943 roku:

We wsi Duży Porsk pow. Kowel Ukraińcy zastrzelili Władysława Cholewę i jego żonę Anastazję.

– 1944 roku: 

We wsi Bachów pow. Przemyśl zamordowany został Jan Król, ur 11.10.1919. 

We wsi Bitków pow. Nadwórna podczas napadu Ukraińców w walce z nimi zginął 28-letni Polak z samoobrony a  4 zostało rannych. Według sprawozdania UPA w trakcie tego napadu zginęło 100 Polaków i 40 “bolszewików“. Straty własne UPA miały wynieść 2 zabitych i 2 rannych. W późniejszym czasie w wyniku pojedynczych napadów w różnych okolicznościach z rąk Ukraińców zginęło 15 Polaków z Bitkowa.

We wsi Busieniec pow. Hrubieszów Ukraińcy oraz miejscowi Ukraińcy zamordowali 31 Polaków a ciała ich spalili w stodole.

We wsi Fraga pow. Rohatyn podczas nocnego napadu Ukraińcy obrabowali i spalili gospodarstwa polskie oraz zamordowali 31 Polaków, głównie kobiety i dzieci, m.in. nauczycielkę z 2 dzieci, w tym z noworodkiem. Wcześniej, 19 lutego, zamordowali tutaj 30 Polaków. „Tego mroźnego wieczoru Ukraińcy zamordowali wyłącznie mężczyzn, w tym również trzech braci zakonnych bernardynów. Rano do wsi przyjechali Niemcy i sporządzili dokumentację oraz fotografię zamordowanych, kazali pochować i odjechali. Rodziny ofiar wykonały z desek prowizoryczne trumny i pochowano po trzy osoby w jednym grobie. Na zbiorową mogiłę miejscowi Ukraińcy nie wyrazili zgody. 13 kwietnia 1944 r. miejscowi Ukraińcy groby pomordowanych mężczyzn w dniu 19 lutego 1944 r. zrównali z ziemią i zatarli wszelkie ślady pochówku. Następnego dnia 14 kwietnia 1944 r. grupa uzbrojonych Ukraińców dokonała napadu. Ograbiła wszystkie domostwa, wymordowała wszystkich napotkanych mieszkańców wsi, Polaków, tym razem kobiety, dzieci i starców. Trupy pomordowanych załadowano na wozy i wywieziono w nieznane nam miejsce. Zginęło około 31 osób. Mordowano wszystkich, bez względu na wiek i płeć. Pamiętam, że Rozalia Duma, siostra mojej babci, była położną i w tym czasie przebywała u nauczycielki przy odbiorze połogu. Została tam zamordowana razem z nauczycielką, noworodkiem i jej trzyletnią córeczką”  (Michał Matys; w: Siekierka…, s. 440; stanisławowskie).

We wsi Hucisko pow. Brzeżany: „14.04.1944 r. odparto czwarty napad UPA, po polskiej stronie było 3 zabitych i 5 rannych. [W sumie było 5 napadów bojówek OUN-UPA na Hucisko, w których zginęło według Kulińska L., Roliński A. 2012. Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu w świetle dokumentów Rady Głównej  Opiekuńczej 1943-1944. Zestawienie ofiar. Wydawn. Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Kraków., str.270 –  20 Polaków (według Komańskiego i Siekierki…, s. 110  tylko sześciu, w tym 3 NN)]” (prof. dr hab. Leszek Jankiewicz: Uzupełnienie…, jw., tom 7).  Inni: „czwarty napad, 5 zabitych i 5 rannych” („Sprawozdanie sytuacyjne z ziem polskich”, nr 15/44; w: Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, No: PRM – 122).

We wsi Kondratów pow. Złoczów Ukraińcy obrabowali i spalili gospodarstwa polskie oraz zamordowali 50 Polaków.

We wsi Kopań pow. Przemyślany w kolejnym napadzie zamordowali 5 Polaków. W. Kubów podaje liczbę 8 zamordowanych Polaków.

We wsi Lipina pow. Jaworów został uprowadzony i zamordowany Emil Samczuk, nauczyciel. 

We wsi Miedziaki (Polana Miedziaki ) pow. Lwów: „14.04.1944 r. zostali zamordowani: 1-3. Gierus Piotr; Gierus Karol; Gierus Jan (młody). 1-3Ż. Trzej Żydzi ukrywani przez Walentego Jabłońskiego.” (Prof. dr hab. Leszek S. Jankiewicz: Uzupełnienie…, jw.;  Seria – tom 8). 

We wsi Mużyłowice pow. Jaworów Ukraińcy spalili kościół, plebanie, kilka gospodarstw polskich oraz zamordowali ponad 10 Polaków.  „14.IV. Muszyłowice  Andrzenińskie (gmina Ożomla) napad, spalenie kilku gospodarstw polskich, zamordowanie ich mieszkańców oraz 2 mieszczan z Sądowej Wiszni.” (1944, kwiecień – Notatka opisana w RGO w Krakowie na podstawie informacji z terenu. Dotyczy wzmagającej się fali mordów i napadów na Polaków. W: B. Ossol. 16722/2, s. 145-150).

We wsi Niegowce pow. Kałusz podczas nocnego napadu Ukraińcy y obrabowali i spalili gospodarstwa polskie oraz zamordowali 11 Polaków. „Zima na przełomie 1943/1944 była niezwykle ostra. Mrozy dochodziły do 40°C. /…/ Zazwyczaj przed nastaniem pełnego zmroku dzieci wynoszono daleko w pole, kładziono pierzyny na śniegu i przykrywano je pierzynami. Dorośli i zdrowi byli w ciągłym ruchu i liczyli na możliwość szybkiej ucieczki i ukrycia się poza rejonem budynków” (Adam Rutyna; w: Siekierka…, s. 218; stanisławowskie).

We wsi Olszanik pow. Sambor Ukraińcy uprowadzili i zamordowali 1 Polaka. „14.4. Olszanik, [Sambor] Uprowadzony przez bandę Urban Jan.”  (1944, 25 maja – Wykaz mordów i napadów dokonanych na ludności polskiej w okręgu drohobyckim i byłych powiatach: samborskim i turczańskim sporządzony w PolKO w Drohobyczu. W: B. Ossol. 16722/1, s. 373-374).

We wsi Plebanka  pow. Tomaszów Lubelski Ukraińcy oraz Ukraińcy z SKW zamordowali co najmniej 57 Polaków.

We wsi Putnowice pow. Hrubieszów Ukraińcy zamordowali 6 Polaków.

We wsi Rządowice pow. Przemyślanywieś całkowicie spalona, ilość ofiar jeszcze nieznana” (AAN, DR, sygn. 202/III/121, k. 287 – 290). Oraz: zamordowano 31 osób („Sprawozdanie sytuacyjne z ziem polskich”, nr 15/44; w: Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, No: PRM – 122). Być może chodzi o wieś Żędowice.

We wsi Skwarzowa pow. Złoczów zamordowali 4 Polaków (AAN, DR, sygn. 202/III/121, k. 287 – 290).

We wsi Stanisłówka pow. Żółkiew podczas drugiego napadu Ukraińcy zamordowali 10 Polaków a 15 okaleczyli.

We wsi Świrz pow. Przemyślany Ukraińcy zamordowali 2 Polaków. Byli to: Lipski Edward, lat ok. 25; Muzyka Jan, lat 27. ( Józef Wyspiański: Barbarzyństwa OUN-UPA, Lubin 2009  s. 257 – 258).

We wsi Żędowice pow. Przemyślany Ukraińcy obrabowali i spalili gospodarstwa polskie oraz zamordowali 31 Polaków („Wiadomości z Ziem Wschodnich” nr 6, w: http://koris.com.ua/other/14728/index.html?page=185; Komański …, s. 285 podaje, że 12 Polaków).  „Dnia 14 kwietnia 1944 r. zabito 38 Polaków we wsi Żydowicze (Żędowice – dop. J.W), w tej liczbie 4 kobiety, które stawiały opór. Spalono 14 gospodarstw (meldunek powiatowej bojówki OUN i grupy UPA „Orły” z dnia 12 maja 1944 r.; w: Józef Wyspiański: Barbarzyństwa OUN-UPA. Lubin 2009, s. 148, a na s. 158 podaje nazwiska 28 ofiar). „14.04.1944 r. w napadzie UPA zginęło 21 Polaków NN”. (prof. dr hab. Leszek Jankiewicz: Uzupełnienie…, jw., tom 7).

– 1945 roku:

We wsi Brusno Nowe pow. Lubaczów Ukraińcy zamordowali 4 Polaków. 

We wsi Czerniawka pow. Jarosław został bestialsko zamordowany przez UPA w czasie leśnego obchodu gajowy Józef Trytek ur. 1913 r. z nadleśnictwa Szówsko, jego ciało wrzucono do studni przy gajówce, szkielet wydobyto w 1948 roku (Edward Orłowski…, jw.). 

We wsi Czerwona Woda pow. Jarosław Ukraińcy zamordowali Franciszka Sochę, lat 23.

We wsi Dobcza pow. Jarosław miejscowi Ukraińcy obrabowali doszczętnie Polaków, pobili i zamordowali 3 Polaków, w tym sołtysa.

We wsi Lisie Jamy pow. Lubaczów Ukraińcy zamordowali 1 Polaka. 

We wsi Wola Krzywiecka pow. Przemyśl zamordowali 1 Polkę.

– 1946 roku:

We wsi Uhnów pow. Tomaszów Lubelski Ukraińcy z sotni „Zeleźniaka” podczas napadu na stację kolejową zabili 30 żołnierzy WP i spalili 10 wagonów kolejowych, w których zginęło 18 Ukraińców – przesiedleńców.

– 1947 roku:

Na cmentarzu komunalnym w miejscowości Bircza pow. Przemyśl znajdują się groby 2 cywilnych Polaków, którzy zginęli z rąk UPA 14 kwietnia 1947 roku; są to: Pietrzak Henryk ur. 1924 i Sokołowski Stefan ur. 1923.

Od 12 do 15 kwietnia 1940 roku w drugiej deportacji na Sybir Sowieci wywieźli około 300 tysięcy Polaków. Były to głównie rodziny wojskowych, urzędników, policjantów (którzy już wcześniej byli internowani lub aresztowani przez NKWD lub milicję ukraińską – obojętne, czy był to ojciec, syn czy zięć), Ponadto deportowano rodziny działaczy społecznych, nauczycieli, kupców i inne rodziny inteligencji polskiej. Ze Lwowa deportowano około 12 tysięcy Polaków, z Drohobycza – 5 tysięcy, z Borysławia – 3 tysiące, ze Stanisławowa – 4 tysiące. Deportowano także całe wsie, np. z powiatu wołkowyskiego: Nowosiołki, Koladycze, Łyskowa, Senipowa; z powiatu przemyskiego: Krowniki, Choszczowice, Bojewice, Bratycze, Chałupki, Hermanowice, Mościska, Szechnieje. Z powiatu czortkowskiego z osady Bartoszówka wywieziono 84 rodziny, z 87 tam mieszkających